نویسنده ادبیات کودک با مخاطب آثارش ارتباط ندارد | نبود معیار مشخص در ارزیابی آثار ادبی کودک و نوجوان

به گزارش شهرآرانیوز، ادبیات دینی چیست؟ آثار منتشر شده در حوزه کودک و نوجوان باید چه ویژگی داشته باشد؟ چگونه در حوزه ادبیات کودک و نوجوان، آثاری مذهبی تولید کنیم که مورد پسند مخاطب باشد؟ و ... این‌ها سوالاتی است که سیداحمد میرزاده، شاعر و منتقد ادبی مشهدی در نشست ادبی که با حضور علاقمندان حوزه کودک و نوجوان در فروشگاه مرکزی کتاب و محصولات فرهنگی انتشارات «به‌نشر» برگزار شد پاسخ داد.

بحران مخاطب شناسی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان

سیداحمد میرزاده، از شاعران و نویسندگان فعال در حوزه کودک و نوجوان در این نشست گفت: یکی از چالش‌هایی که حوزه ادبیات کودک و نوجوان همیشه با آن مواجه بوده، بحران مخاطب شناسی است.

یک بُعد از مفهوم کودکی، مفهوم روانشناسی است. براساس نظریه مراحل رشد شناختی پیاژه، همان‌گونه که رشد بدنی فرد توام با یک سری دگرگونی‌های منظم و متوالی است، رشد روانی فرد نیز همان مراحل و دوره‌ها را طی می‌کند. در نظرات پیاژه یک مسئله مهم بود و آن ترتیب و تطبیق سنی است که نمی‌توان آن را ملاک ارزیابی آثار حوزه کودک و نوجوان قرار داد. ما در حوزه تعلیم و تربیت و روانشناسی کودک همچنان گرفتار مشکلات گوناگون هستیم.

میرزاده با تاکید بر اینکه ما ادبیاتی به معنی واقعی کلمه برای کودک نداریم؛ بلکه ما گونه‌های مختلف کودکی داریم و این یک مفهوم شناوری است، تصریح کرد: سال‌ها نگاه این بوده که هدف از ادبیات کودک و نوجوان، تعلیم و تربیت است.

نگاه تعلیم و تربیتی در ادبیات، کودک را به رسمیت نمی‌شناسد بلکه آینده کودک را به رسمیت می‌شناسد و هر کاری می‌کند برای بزرگسالی آن کودک است.

اشعار سعدی و تمام آثار اخلاقی ما پر از این نگاه است. براین اساس برخی می‌گویند ادبیات کودک و نوجوان، جوان نیست و سابقه هزار ساله دارد؛ اما اینگونه نیست.

از برخی جنبه‌ها می‌توان گفت آثاری داشته‌ایم که کودک محور بوده است. نگاه جامعه شناسی به مقوله کودک بحث دیگری است و در آن ملاک را سن پذیرش مسئولیت اجتماعی می‌گذارند. در این نگاه برخی فرصت نمی‌کنند که حتی کودکی داشته باشند و به یک باره از خردسالی به بزرگسالی می‌رسند.

لزوم ارتباط نویسندگان مذهبی با کودکان و نوجوانان

این منتقد ادبی، مسئله عمده و مهم در ادبیات کودک و نوجوان را نبود معیار مشخص برای این حوزه عنوان کرد و افزود: برای کودکی یک مفهوم تصویر شده یا مورد توافق از آن وجود ندارد.

به طور مثال هنگامی آرایه‌های بلاغی را بررسی می‌کنیم در شعر بزرگسال بیش از هزار سال در شعر عربی و فارسی آرایه‌های بلاغی داریم که در ادبیات کودک کاربرد ندارد. اگر چه در برخی موارد کلام را زیبا می‌کند.

وی افزود: یکی از نکات مهم در حوزه ادبیات کودک و نوجوان این است که نویسندگان ارتباطی با مخاطب که همان کودک است ندارد و یا با واسطه با کودک در ارتباط هستند. در ادبیات کودک ما همیشه با واسطه‌ها سر و کار داریم. یعنی عده‌ای در این مسیر از جمله کتابفروش، ناشر، والدین و... مداخله می‌کنند که در برخی موارد حتی این مداخله در خوانش متن هم وجود دارد.

در این حالت نویسنده تلاش می‌کند واسطه‌ها را راضی کند و به دنبال کسب رضایت از ناشر، کتابفروش و والدین و ... است. در این میان، کودک که مخاطب اصلی است نادیده گرفته می‌شود. همچنین معیار‌های از پیش تعیین‌شده در داستان‌نویسی و شعر قابل استفاده در ادبیات کودک نیست و باید آن‌ها را با سن این مخاطبان همسان‌سازی کرد.

چالش‌های نگارش حوزه ادبیات دینی

میرزاده تصریح کرد: مسئله اصلی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان، مخاطب و سیالیت این مفهوم است که در بیشتر موارد مسائل سلیقه‌ای در آن دخیل می‌شود. وقتی از ادبیات دینی کودک و نوجوان سخن می‌گوییم تمامی مشکلات موجود حوزه ادبیات کودک و نوجوان نیز به آن افزوده می‌شود.

چالش‌ها در حوزه ادبیات دینی بسیار زیاد است. باید مشخص شود که اینکه مفهوم ادبیات دینی چیست و چه کارکرد‌هایی دارد؟ مرزبندی تخیل و واقعیت در داستان دینی چگونه انجام شود.

وی با اشاره به اینکه ترکیب ادبیات دینی یک ترکیب پارادوکسی است، خاطرنشان کرد: مرز‌های بین خلاقیت دینی، نوآوری ادبی و حرکت کردن در عرصه اصول ثابت و پابرجا که عرصه اصول دینی است کار دشواری است. ادبیات دینی باید در خدمت پیام دین باشد.

نویسنده و فعال حوزه کودک و نوجوان با اشاره به چند نمونه از دشواری‌های موجود در عرصه نگارش آثار ادبی دینی تصریح کرد: نویسنده هنگامی که بخواهد در زمینه اهل بیت (ع) داستانی بنویسد، نیاز به جزئیات دارد که در متون و منابع ما عمدتا این کلیات است که پیدا می‌شود و نویسنده ناچار است به تخیل پناه ببرد و پناه بردن به تخیل ممکن است مشکلاتی را به وجود آورد.

میرزاده تصریح کرد: یک تعریف دیگر از ادبیات دینی هم وجود دارد. این نوع از ادبیات، ظاهر دینی دارد؛ ولی باطن و هدف دینی ندارد. گاهی مشاهده می‌شود در یک اثر از عناصر دینی تنها نام معصومان و پیامبران استفاده شده، ولی آن اثر باطن دینی ندارد.

در این حوزه برخی آثار دغدغه‌مندانه تولید شده که محتوای هنری و ادبی ندارند و از سوی دیگر برخی آثار هنری و ادبی خوبی نگارش شدند که محتوای مناسبی ندارند. ادبیات اگر بخواهد ادبیات باشد نیازمند تخیل، هنر و… است و اگر بخواهد به خدمت ارزش‌های دینی درآید و در عین حال تمام جذابیت‌های هنری و ادبی را داشته باشد، کمتر مصداقی در عالم واقع می‌توان برایش یافت. از این رو ادبیات دینی برای رسیدن به هدفی که دین دارد با چالش‌های زیاد روبه رو است.

وی خاطر نشان کرد: متاسفانه تقاضای زیاد بازار، حمایت‌های نهاد‌های مختلف، موجب تولید و عرضه آثار شبه ادبی ضعیفی شده است که در این صورت اگر تولید انبوه آثار نداشته باشیم خیلی بهتر است.

میرزاده تاکید کرد: نویسندگانی که در این حوزه وارد می‌شوند مسئولیت بسیار سنگینی را برعهده می‌گیرند و باید دقت داشته باشند و هر چیزی را در داستان یا رمان به ائمه نسبت ندهند.

وی با اشاره به اینکه باید تولید آثار ادبی متناسب با موضوع، مخاطب و گونه ادبی تولید شود، افزود: انتخاب موضوع، مخاطب شناسی، قالب ادبی و تناسب بین آن‌ها از نکاتی است که باید در تولید آثار حوزه کودک و نوجوان مورد توجه قرار گیرد.